In dit hoofdstuk gaan we dieper in op de beeldopbouw of compositie. Compositie is de indeling van het totale beeldvlak binnen het gekozen beeldkader. De elementen die de opbouw van een beeld bepalen.
Inleiding
Compositie van een beeld is het arrangeren van visuele elementen tot een harmonieuze eenheid, zodat het eindresultaat meer is dan het totaal van die elementen. Het aldus verkregen extra bestaat uit de emotionele waarden die op de kijker worden overgebracht. Omdat er geen vaste wetten bestaan voor wat hij mooi of lelijk vindt, is het zaak voor een regisseur per productie een eigen stijl te ontwikkelen.
Een regisseur met goede smaak, met gevoel voor verhoudingen, voor ritme, ruimte, kleuren en licht en met inzicht in de opbouw van dramatische spanning zal in staat zijn het aanbod van een cameraman op zijn juiste waarde te schatten en het in zijn eigen stijl te verwerken.
De compositie (samenstelling van beeld) hangt samen met het camerastandpunt. Naargelang de positie van de camera, kan je andere beeldelementen weergeven in een shot.
3.1 Diepte in beeld
Omdat standaard video een twee-dimensionele weergave is van een drie-dimensionele werkelijkheid, moet de videomaker deze ‘zwakte’ omzeilen, door via een sterke beeldopbouw een illusie van diepte te creeëren.
Hiervoor kan een videomaker diepte in beeld opzoeken, door te werken met verschillende ‘plans’; voor-, midden- en achterplan.
In een interviewsituatie zijn er telkens -minstens- 2 verschillende dieptes: de geïnterviewde (voorplan), en de achtergrond (achterplan).
Dit ‘saaie’ tafereel kan je op erg veel manieren weergeven. De maker van dit beeld koos ervoor om redelijk dicht bij de eerste strobaal (voorplan) de camera te plaatsen, waardoor je veel diepte in beeld krijgt. Eenzelfde tafereel filmen, zonder deze manier van planwerking (vb. van veraf), zou een minder interessant beeld opleveren. (Foto: Les Haines)
Werken met scherpe en onscherpe partijen in je shot, kan het effect van diepte nog versterken. Dit effect bereik je het snelst, wanneer je filmt met grootsensor-camera’s en vaste lenzen (zoals vb. spiegelreflex-toestellen).
In dit voorbeeld is er een duidelijk voorplan (hond) en achterplan (mensen op de achtergrond. Door een onscherpe achtergrond, en het lage camerastandpunt. trekt de hond alle aandacht. Een bewust gebruik van compositie-elementen bepaalt de accenten in het beeld. (Foto: Raffaele Esposito)
Wanneer de cameraman in beeld (en dus zichtbaar voor de kijker) de scherpte verlegt van één naar een ander object, spreekt men van een scherpteverlegging. In fictie-producties wordt het bedienen van de scherpte verzorgd door een camera assistent of focus puller.
3.2 Decor
De keuze om een interview in een woonkamer te houden, of op het kantoor van de geïnterviewde, bepaalt sterk de sfeer die de maker daarmee wil weergeven.
Bij portretten waarbij zowel het professionele leven als privéleven van een persoon wordt getoond, kan men meerdere interviews afnemen; met naargelang de setting vragen over privé of werk.
Een persoon op verschillende locaties interviewen, en beide interviews inhoudelijk variëren, kunnen de betrokkenheid bij een portret vergroten.
3.3 Gulden snede
Bij het maken van een beeld, houdt men vaak rekening met de gulden snede-theorie (verdeling van het beeld in negen gelijke vlakken, met verticaal én horizontaal telkens 2 lijnen). Beelden die rekening houden met deze theorie, ogen natuurlijk voor de kijker. Dit geldt dus -net als in de fotografie en schilderkunst- ook voor video.
Ook bij interviews zal de cameraman bijna altijd kiezen om de geïnterviewde iets meer links of rechts in beeld te kadreren (naargelang de positie van de journalist).
De vrouw in dit interviewkader werd door de cameraman volgens de gulden snede gekadreerd. Het middelpunt van haar gezicht (net boven de neus) bevindt zich op het kruispunt van twee denkbeeldige lijnen, die het beeld verticaal en horizontaal in drie gelijke delen verdelen. De journalist zit in dit voorbeeld rechts van de camera, zodat de ‘kijkrichting’ van de geïnterviewde klopt.
Een interviewkader met ‘foute’ kijkrichting, zoals je in het voorbeeld links ziet, levert geen evenwichtige compositie op. De journalist had in dit geval zich beter rechts van de camera geplaatst. Nu gebeurt alle actie in beeld links, en kijkt de geïnterviewde links uit beeld. Dit oogt vreemd. Al zou je in dit voorbeeld (waar bij -bijna- elk interview dezelfde fout gemaakt wordt) van een consistente draaistijl kunnen spreken ;).
Ook bij totaalshots van vb. een landschap houden videomakers (soms onbewust) rekening met de gulden snede. Vaak is de verhouding lucht-landschap 2 op 1: één derde van het beeld is het landschap, twee derde van het beeld geeft de lucht weer.
3.4 Lijnen en beweging
Lijnen en beweging hangen nauw samen. Beweging is als het ware een onzichtbare lijn die in een compositie altijd de bovenhand moet boven of contrasteren met de werkelijk in het beeld aanwezige lijnen.
Probeer daarom altijd een relatie te bedenken tussen de camerabeweging en datgene wat het lijnenspel en de beweging voor de camera teweegbrengen. De meest effectieve lijn is die welke in de diepte gaat; een lijn die evenwijdig aan het beeldscherm loopt is niet interessant.
Als een artiest of presentator van links naar rechts door het beeld beweegt zal het beeldend effect dan ook niet sterk zijn; komt hij echter vanuit de camera de set inlopen of vanuit de diepte op de camera toe, dan is het effect veel groter. De presentator neemt de kijker in die gevallen mee het programma in of benadert hem persoonlijk, waardoor de aandacht van de kijker op hem gericht blijft.
De meest effectieve lijn is die welke in de diepte gaat; een lijn die evenwijdig aan het beeldscherm loopt is niet interessant.
Let in dit shot op hoe er steeds nieuwe elementen in beeld komen, wanneer de camera (op Gimbal) achteruit ‘travelt’. Dit maakt het beeld boeiender, dan wanneer men loodrecht op de handelingsas en ‘fix’ zou gedraaid hebben.
3.5 Vormen en massa
Onder vormen en massa worden de elementen in een beeld verstaan die een zeker volume hebben. Door die elementen -rekwisieten, onderdelen van het decor, maar ook mensen –verantwoord en evenwichtig te ordenen, komt een goede compositie tot stand. De kijker zal veel kleine elementen in een totaalshot zeker niet alle waarnemen en er slechts een rommelig gevoel aan overhouden. Meestal is het ook niet mooi om de elementen vlak en symmetrisch in beeld te zetten; een compositie met een aantal elementen in de diepte geplaatst ziet er al een stuk beter uit.
Soms is compositie niet een kwestie van het verplaatsen van elementen, maar van het verplaatsen van een camera.
Ook in journalistieke reportages kan aandacht voor de compositie van verschillende elementen in beeld belangrijk zijn. Als regisseur moet je durven ingrijpen, wanneer een beeld verstoord dreigt te raken door ‘storende elementen’. Zeker bij ‘talking head’ van een interviewsituatie, die vaak lang voor de kijker in beeld zal zijn.
3.6 Evenwicht
Eigenlijk draait bij het maken van een compositie alles om evenwicht. De kijker ervaart evenwicht in compositie als rustig en gelijkwaardig.
Omdat een shot bijna altijd een relatie heeft met het voorafgaande en het volgende zal de compositie van de beelden op elkaar moeten worden afgestemd.
Wanneer je een gesprek registreert tussen twee mensen, is het belangrijk om beide mensen vanuit dezelfde hoek, afstand en camerahoogte in beeld te brengen.
Ook hier geldt weer dat het belangrijk is dat de kijker niet afgeleid raakt door vormelijke onenigheid.
3.7 Perspectief en achtergrond
Zoals lijnen en bewegingen die zich haaks op de kijkrichting van de camera afspelen minder interessant zijn dan wanneer dat in diagonalen gebeurt, zo leveren platte vlakken haaks op de kijkrichting van de camera bijna altijd oninteressante, want statische en perspectiefloze beelden op.
Probeer dan ook driedimensionaal te leren denken en verlies de werking van het perspectief en de kwaliteit van de achtergrond nooit uit het oog.
3.8 Dekadreren
Net zoals filmen uit de hand, vraagt het een grote skillset om bewust de basisregels in compositie te breken. In langere reportages met creatieve inbreng durven videomakers soms kiezen voor ‘foute’ kadrages.
Ook hier kan een weloverwogen afwijking van compositieregels, bijdragen aan de sterkte van een verhaal.
Een bewuste dekadrage spreken we van een subjectief camerastandpunt, bij een basisinterview (gulden snede/borstshot) spreken we van een objectief camerastandpunt.
In de BBC-documentaire ‘The Detectives’ volgt een documentaire-team de zedenpolitie van Manchester. Er wordt bewust afgeweken van de basisregels rond interview-compositie (en zelfs belichting), mogelijk om de agenten in hun respectvolle, en ‘nederige’ rol tegenover de slachtoffers te versterken. De close-ups van de tweede camera, verhogen dan weer de betrokkenheid in de emoties van de agenten. Enkel door deze manier van kadreren consequent door te trekken in de hele reeks (zie andere interviews), en verder een uitzonderlijk kwaliteitsvolle beeldvoering te gebruiken, stoort dit de kijker niet.
3.9 Voorbeeld: Kim Phuc
Een klassiek voorbeeld van vertekening/manipulatie van de werkelijkheid door een menselijke ingreep in de compositie is de iconische foto uit 1972 van het Vietnamese meisje Kim Phuc, dat naakt en gedeeltelijk verbrand wegrent voor de Amerikaanse napalmbombardementen op haar dorp.
Het oorspronkelijke kader van het negatief van de fotograaf is veel ruimer, dan hoe de iconische foto in de pers verscheen.
De fotograaf rechts in beeld, enkel te zien op het originele negatief, leidt de aandacht af van het schreeuwende meisje. Dat die nonchalant en ongeïnteresseerd z’n filmrolletje vervangt, staat haaks op de emotionele beleving die de kijker krijgt wanneer deze ‘extra beeldinformatie’ ontbreekt.
Na het maken van deze foto, bracht AP-fotograaf Nick Ut de kinderen naar het ziekenhuis van Saigon.
